Tientallen jaren was het een woeste, lege vlakte. Waar zeeschepen zouden afmeren klotste slechts het zoute water tegen de betonkade. Een halve eeuw heeft het geduurd voordat het geloof in de Eemshaven er was. Maar kijk nu eens.
Een bierflesje op een paal. Met een daverende klap van een enorme voorhamer werd het flesje verbrijzeld. Studenten van een Gronings dispuut zongen een lied en de Eemshaven was geboren. Precies een halve eeuw geleden is het deze week dat de eerste paal voor de noordelijkste diepzeehaven van het land de grond inging.
Bakkerszoon
Piet Pieterman stond er op de neus bovenop. De toen 22-jarige bakkerszoon uit Roodeschool zag met de komst van het mega-project naar Noord-Groningen ineens weer toekomst gloren. 'In mijn jeugd telde Roodeschool 58 ondernemers. Eén voor één verdwenen ze. De haven zou ervoor zorgen dat er weer activiteiten kwamen.'
Zandzuigers
'Ik was er heel erg mee bezig, het interesseerde me enorm. Al die machines, die zandzuigers en almaar dat spelen met water. Iedere dag ging ik kijken. Liet ik me met een sloep naar een zandzuiger brengen en dan zat ik daar de hele dag.' Vanaf de allereerste werkzaamheden legde hij alles vast op dia, een enorm archief bouwde hij op.
Eén voor één verdwenen de ondernemers uit Roodeschool. De haven zou ervoor zorgen dat er weer activiteiten kwamen
Zouden er mensen zijn die zich meer verbonden voelen met de haven dan Roodschoulster Pieterman? De haven werd zijn leven, symbool voor een nieuw begin en voor zijn einde. Onlangs heeft Pieterman de coördinaten opgevraagd van de plek waar de eerste paal is geslagen. 'Precies daar wil ik na mijn overlijden mijn as laten uitstrooien.'
Reuring
Maar of alle beloften rond de haven zijn ingevuld? 'Ik geloof het niet echt, in elk geval niet in mijn tijd.' Het ging in de ogen van Pieterman bij het allereerste begin al mis. 'We hoopten op reuring en banen. Maar bij de aanleg van de haven gingen vooral mensen uit andere provincies aan de slag. Werknemers van het aannemingsbedrijf Van Oord uit Zuid-Holland bijvoorbeeld.'
Ze werden gehuisvest in stacaravans aan de rand van Roodeschool, hun kinderen gingen naar de dorpsschool. Ze vertrokken even snel als ze kwamen.
Bron: Groninger Archieven
Konijnen
Er zat 21 jaar tussen de opening van de Eemshaven in 1973 en het aantreden in '94 van Frits Migchelbrink als directeur van de Noordelijke investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij (NOM).
Er waren in die tijd havenbekkens gegraven, maar de haven was vooral het domein van families konijnen. 'Het was leeg hè', zegt Migchelbrink. 'Je had de bananenterminal en dat was het wel zo ongeveer. En ook die terminal was niet bepaald een succes.'
Gesneuveld
Veertien miljoen euro aan overheidsgeld ging door het mislukken ervan in rook op. Het lijstje gesneuvelde plannen is lang. Migchelbrink herinnert zich de fabriek voor airbags (3.000 banen), een mega-kassengebied, de verhuizing van cruiseschepenbouwer Meyer Werft van Papenburg naar de Eemshaven en het buitendijkse werf-project.
Het plan een haven in Noord-Groningen te bouwen was onzinnig
'O ja, die ook nog. Drie jaar zijn we ermee bezig geweest en toen haakten de werven af omdat ze het niet met elkaar konden vinden.' Nee, veel lol heeft Migchelbrink niet mogen beleven aan de Eemshaven. Het was trekken aan een dood paard. Nog een sof: de aanlanding van Brits aardgas, het Conoco-project. 1.600 banen waren beloofd. 'De laatste kans voor de Eemshaven', meende de toenmalige Commissaris van de Koningin Vonhoff.
Onzinnig
Toch kwam er een omslag. Migchelbrink: 'Die kwam toen we inzagen dat we anders naar de haven moesten kijken. Het was geen haven, maar een industrieterrein. Met een haven.'
Het maakte een wezenlijk verschil. Het idee een haven in Noord-Groningen te bouwen was van meet af aan onzinnig, zegt Migchelbrink, om de simpele reden dat de haven geen achterland heeft voor de goederen die de schepen binnenbrengen.
Energie
De haven heeft altijd een belofte in zich gehad, blikt Migchelbrink terug. 'Ik kreeg daarna het gevoel dat het langzaamaan zou komen. Toen dat besef doordrong en er betere mensen op de werving kwamen, ontstond er energie.' De aandacht werd verlegd van het trekken van havenbedrijven naar industriebedrijven. Het werven van die bedrijven werd meer een zaak van Groningen Seaports.
Tot dan toe was het alleen maar visie. Maar daar kun je niet van eten
De klus kwam bij Harm Post terecht. Hij kwam in 2001 bij Groningen Seaports als directeur. Post, die vorig jaar afscheid nam als hoogste baas van Seaports, was vrij snel doordrongen van de kern van de kwestie: 'In Rotterdam wordt tachtig procent van alle goederen die de haven binnenkomen weer doorgevoerd, de haven uit. Negentig procent van alle goederen die de Eemshaven in- of uitgaan heeft te maken met een fabriek die in de haven zelf staat.' Vanaf het moment dat de haven zich ging profileren als industrieterrein veranderde alles.
Misvatting
Dat het daarvoor niet lukte, kwam ook doordat het startplan al in het honderd liep. De haven werd mede aangelegd als overloop voor de chemie in Rotterdam. De plannen voor de bouw van een petrochemische fabriek door DSM, toen nog Staatsmijnen geheten, lagen kant en klaar, maar de oliecrisis haalde er een streep door.
'De haven werd aangelegd onder het PvdA-bewind van Joop den Uyl. Die geloofde in de maakeconomie en dacht dat hij bedrijven naar de Eemshaven kon dirigeren. Dat is een misvatting, bedrijven laten zich niet sturen.'
Kantelpunt
Het kantelpunt volgens Post was de komst van Theo Pouw, opslag en recycling van bouwstoffen, en de moutfabriek van Bavaria. 'Grote bedrijven van buiten de regio die vanwege de ligging en ruimte kozen voor de Eemshaven. Ineens merkten we dat wat altijd werd gezien als nadeel – de afgelegen ligging en de leegte – ineens als voordeel werden gezien. Pouw vond bij Utrecht niet de ruimte die hij zocht. En Bavaria had hier de schone lucht.'
Toen er ook nog twee energiecentrales achteraan kwamen, kwam de Eemshaven echt aan de loop, zegt Post. 'Tot dan toe was het alleen maar visie, maar daar kun je niet van eten.'
De Eemshaven vanuit de lucht. Bron: Groninger Archieven
Energie en data
Nu kent de haven meer activiteit dan ooit. Vorig jaar werd er 6,5 miljoen ton goederen overgeslagen, vooral kolen en biomassa voor de energiecentrales.
De Eemshaven presenteert zich als energie- en datahaven. Een derde van de nationale energieproductie gebeurt in de Eemshaven, niet allemaal even groen overigens, want bijvoorbeeld de RWE-centrale is de grootste CO2-uitstoter van het land.
Ook profiteert de haven van de aanleg van de windmolenparken op de Noordzee. Dankzij de parken is de haven een spil geworden in de op- en overslag van windmolenonderdelen en de bouw en service van de windparken.
Kroonjuweel
Kroonjuweel is wellicht het datacenter dat Google in 2016 opende. Er zullen meer datacenters volgen, zeggen ingewijden. Seaports rekent er vast op. De voorbereidingen van de ontwikkeling van een nieuw terrein industriegrond in Eemshaven Zuidoost zijn al begonnen.
De ooggetuigen
Een liter jenever voor een spotprijs
Robertus Toren (55) uit Oudeschip heeft zijn boerderij aan de Klaas Wiersumweg, de oude weg vanuit Roodeschool naar de Eemshaven. 'In het begin was het een woeste lege vlakte. De Eemscentrale stond er, als enige. Het is een moeizaam verhaal geweest en het heeft een vermogen gekost. En wat er kwam daar liep het vaak slecht mee af. Ik kan me de patatfabriek nog herinneren en natuurlijk die hele bananenhandel.'
Wat wel goed ging was de Butterfahrt, weet Toren. Vanaf 1976 werden Duitsers jarenlang massaal met bussen aangevoerd om op zee richting Borkum belastingvrij drank- en rookwaar te kopen. Voor spotprijzen kregen passagiers een liter jenever mee. Eind jaren zeventig gingen jaarlijks anderhalf miljoen mensen aan boord in de Eemshaven en Delfzijl. In 1999 kwam er door de Europese eenwording een eind aan het belastingvrij inkopen.
Juni 1973 was de boerderij van vader Toren de plek waar alle activiteiten rondom de feestelijke opening plaatsvonden. 'In de directe omgeving waren geen gebouwen geschikt. Het Havenschap Delfzijl heeft ons toen gevraagd. Koningin Juliana deed de officiële opening. Ze zat bij ons in de kamer, ik mocht haar een handje geven.'
Iedereen was euforisch over de nieuwe haven. De festiviteiten duurden volgens Toren wel drie of vier weken. 'Geld speelde geen rol. Landelijke artiesten kwamen bij ons in de schuur. Anneke Grönloh, Ciska Peters en Jan Boezeroen kan ik me nog herinneren. Seth Gaaikema verzorgde een optreden en Ad Visser kwam ook langs met Avro's Toppop.' Robertus Toren heeft het bedrijf van zijn vader voortgezet en de schuren uit die tijd doen nog altijd dienst als landbouwschuur.
Oudeschip van de kaart geveegd
De eerste herinnering van akkerbouwer Kees Sikkema (72) uit Oudeschip gaat terug naar 1967. Een jaar voordat de eerste paal de grond in ging. 'Op de dijk stond een man met zijn autootje en een pak paperassen in de hand. Dat bleek ene meneer Visser te zijn. Hij werkte voor een bedrijf uit Papendrecht en vertelde dat ze van plan waren om mee te doen met een aanbesteding. Dat was voor mij de eerste keer dat ik van plannen met de Eemshaven hoorde.'
De plannen waren groots. Oudeschip zou van de kaart verdwijnen. 'We kregen al vrij snel na de opening van de Eemshaven een brief van de provincie. Daarin stond dat alle huizen geamoveerd zouden worden, gesloopt dus. Ik heb die brief jarenlang bewaard,omdat ik het zo'n mooi ding vond. Het Havenschap heeft in die tijd inderdaad een paar huizen die te koop stonden opgekocht, omdat ze onverkoopbaar zouden zijn.'
Oudeschip is er nog altijd en van het slopen is niks terecht gekomen. 'De enige bedreiging die ik nu zie is dat de haven landinwaarts uitbreidt met nieuwe kades. Momenteel ondervindt het dorp in mijn ogen weinig hinder van de haven.'
Het Gronings Audiovisueel Archief heeft filmmateriaal in de collectie over de aanleg van de Eemshaven. Bekijk het hier.
Bron: RTVNoord.nl
